Σχετικά με το γλοιοσπόριο

Το γλοιοσπόριο ή ανθράκνωση ή παστέλλα είναι μια μυκητολογική ασθένεια, η οποία αποτελεί πλέον ένα σημαντικό πρόβλημα στην καλλιέργεια της ελιάς. Υπεύθυνα για την ασθένεια είναι τρία είδη του γένους Colletotrichum και πιο συγκεκριμένα τα είδη C. acutatum, C. gloeosporioides, και C. clavatum. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση της συχνότητας εμφάνισης εξάρσεων της ασθένειας εξαιτίας των ακραίων μετεωρολογικών φαινομένων που εκδηλώνονται και λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Το γλοιοσπόριο μπορεί να προσβάλλει τα φύλλα, τα άνθη, τους καρπούς, ενώ επηρεάζει σημαντικά και το παραγόμενο ελαιόλαδο, μέσω της προσβολής των καρπών. Ως σημαντικότερες θεωρούνται οι πρωτογενείς μολύνσεις κατά την ανθοφορία, όπου και παρατηρείται ξήρανση των προσβεβλημένων ανθέων, και οι προσβολές του καρπού, όπου παρατηρούνται νεκρωτικές κηλίδες και μουμιοποίηση τους, ενώ οι προσβεβλημένοι μπορούν να αποτελέσουν και δευτερογενείς πηγές μόλυνσης. Επίσης, σε πρώιμες προσβολές καρπών μπορεί να παρατηρηθεί και πρώιμη καρπόπτωση. Το γλοιοσπόριο μπορεί να δρα συνεργιστικά με το Δάκο, λόγω των πληγών που αυτός προκαλεί στον ελαιόκαρπο και από τις οποίες εισέρχεται ο μύκητας και εγκαθίσταται στον καρπό, για αυτό σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται αυξημένη μόλυνση από γλοιοσπόριο σε έτη εξάρσεων της δακοπροσβολής.

Στο παραγόμενο ελαιόλαδο, εξαιτίας της προσβολής του καρπού από το γλοιοσπόριο,  παρατηρείται υποβάθμιση των ποιοτικών και οργανοληπτικών χαρακτηριστικών του (αυξημένη οξύτητα, μειωμένες πολυφαινόλες, γευσιγνωστικό ελάττωμα, κ.α.) μειώνοντας έτσι σημαντικά την εμπορική αξία  και τελικά την πρόσοδο για τον παραγωγό.

Η αντιμετώπιση της ασθένειας μπορεί να πραγματοποιηθεί τόσο με χημικά όσο και με καλλιεργητικά μέτρα. Ενδεικτικά, συνίστανται 2-3 ψεκασμοί με εγκεκριμένα μυκητοκτόνα λίγο πριν την πλήρη άνθιση (κατά το κρόκιασμα), κατά την καρπόδεση και ένας κατά το «σπάσιμο» του χρώματος του ελαιοκάρπου.

Στα καλλιεργητικά μέτρα εντάσσονται μέτρα μείωσης των μολυσμάτων, π.χ. αφαίρεση και απομάκρυνση μουμιοποιημένων καρπών από τα δέντρα και το έδαφος ή ενσωμάτωσή τους και απομάκρυνση βλαστών με προσβεβλημένους καρπούς, η καταστροφή των ζιζανίων κ.α.. Επίσης, συνίσταται η εφαρμογή του σωστού κλαδέματος το οποίο βοηθά στο σωστό αερισμό της κόμης των δένδρων και την καλύτερη  διείσδυση του φωτός του ηλίου, μειώνοντας έτσι την υγρασία και τις προσβολές από τον μύκητα και η πρώιμη συγκομιδή του ελαιοκάρπου.

Στρατηγική της διαχείρισης της ασθένειας του γλοιοσπορίου στην ελαιοκαλλιέργεια στην Περιφέρεια Πελοποννήσου

Παρ’ ότι η ασθένεια έχει μελετηθεί αρκετά στις χώρες όπου ενδημεί (Ισπανία, Περτογαλία), η διαχείρισή της είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Οι διαφορετικές ποικιλίες ελιάς εμφανίζουν διαφορετική ευαισθησία στις διάφορες γονοτυπικές μορφές του μύκητα και ταυτόχρονα παρατηρούνται συνεχείς μεταβολές τόσο στη γεωγραφική κατανομή των πληθυσμών του παθογόνου λόγω αλλαγής των κλιματικών συνθηκών που ευνοούν την ανάπτυξή του, όσο και της παθογόνου δύναμης των γονοτύπων του. Επιπλέον, οι αυστηρότεροι κανόνες που θεσπίζονται σχετικά με τη χρήση των φυτοφαρμάκων είναι πιθανό να έχουν ισχυρό αντίκτυπο στις στρατηγικές ελέγχου της ασθένειας με χημικά μέσα. Κατά συνέπεια απαιτείται λεπτομερής γνώση της ποικιλομορφίας των παθογόνων παραγόντων, συνεχής
παρακολούθηση των αλλαγών, μελέτη της αλληλεπίδρασης παθογόνου – ξενιστή και στρατηγική ελέγχου του προβλήματος με συνδυασμό την αξιοποίηση της γενετικής παραλλακτικότητας της ελιάς, τις καλλιεργητικές πρακτικές, τις βιολογικές και χημικές μεθόδους καταπολέμησης.

Πάνω σε αυτές τις γνώσεις προτείνεται η ανάπτυξη ενός συστήματος γεωργικών προειδοποιήσεων του κινδύνου εκδήλωσης της ασθένειας σε συνδυασμό με εξατομικευμένη συμβουλευτική διαχείρισης της ασθένειας σε επίπεδο ελαιώνα στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, με κέντρο το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου σε συνεργασία με τις υπηρεσίες της Περιφέρειας και ιδιωτικούς φορείς του ελαιοκομικού τομέα.

Η ελαιοκαλλιέργεια είναι ο πιο σημαντικός τομέας της αγροτικής παραγωγής της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Συμμετέχει κατά 27% στην Ελληνική παραγωγή ελαιολάδου, κυρίως της Κορωνέικης ποικιλίας, και κατά 25% στην παραγωγή της επιτραπέζιας ελιάς, σχεδόν αποκλειστικά της ποικιλίας Καλαμών. Ταυτόχρονα η περιοχή διαθέτει 7 κατοχυρωμένα ελαιόλαδα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) και το εμβληματικό για την περιοχή ΠΟΠ επιτραπέζιας ελιάς «Ελιά Καλαμάτας». Η ελαιοκαλλιέργεια συμμετέχει κατά 25% στο αγροτικό εισόδημα της Περιφέρειας.

Τα τελευταία χρόνια έχει αναδειχθεί σε σημαντικό πρόβλημα για την ελαιοκαλλιέργεια της περιοχής η προσβολή του ελαιόκαρπου από το γλοιοσπόριο ή πιο δόκιμα, η ανθράκωση της ελιάς που οφείλεται σε μύκητες του γένους Colletotrichum spp. Θεωρείται μία από τις πιο καταστροφικές ασθένειες που πλήττει τον ελαιόκαρπο αφού επηρεάζει σημαντικά τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα της παραγωγής. Στην Ισπανία, την Ιταλία και την Πορτογαλία έχουν αναφερθεί απώλειες μέχρι και 80-100% της παραγωγής, ενώ το ελαιόλαδο που παράγεται είναι ποιοτικά υποβαθμισμένο. Στην Ελλάδα, παρ’ ότι η ασθένεια είναι γνωστή από το 1920, ιδιαίτερα στην περιοχή της Δυτικής Ελλάδας δεν αποτελούσε ιδιαίτερο πρόβλημα. Τα τελευταία όμως χρόνια παρουσιάζεται μια επέκταση της ασθένειας και στις άλλες ελαιοκομικές περιοχές και μάλιστα εκδηλώνεται υπό μορφή επιδημίας. Τις δύο χρονιές της τελευταίας τριετίας στην Περιφέρεια Πελοποννήσου προκάλεσε μείωση της παραγωγής μέχρι και 50%, (σε ορισμένες περιοχές μέχρι και 100%), και δραματική υποβάθμιση της ποιότητας του ελαιολάδου.

Τεκμηρίωση της αναγκαιότητας για την υλοποίηση της προτεινόμενης πράξης και της συμβολής της στην επίτευξη των στόχων της Εθνικής Στρατηγικής Έρευνας και Καινοτομίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση (RIS3) 2014-2020

Στόχος της Εθνικής Στρατηγικής Έρευνας και Καινοτομίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση (RIS3) 2014-2020 για την Περιφέρεια Πελοποννήσου στον αγροδιατροφικό τομέα είναι η βελτίωση της ανταγωνιστική θέσης των αγροτικών προϊόντων φυτικής, ζωικής παραγωγής και των τροφίμων στις διεθνείς αγορές. Οι στρατηγικές επιλογές εξειδικεύονται στις προτεραιότητες ανάδειξης και βελτίωσης των μοναδικών χαρακτηριστικών των ελληνικών προϊόντων με έμφαση στην ποιότητα και την ασφάλεια των προϊόντων και στην αύξηση της παραγωγικότητας και της αειφορίας της αγροτικής παραγωγής. Στόχος είναι η είσοδος σε εξειδικευμένης, υψηλής τιμής, αγορές ακολουθώντας μια στρατηγική διαφοροποίησης με βάση την ανώτερη ποιότητα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των προϊόντων μεταξύ των οποίων η γεύση και το άρωμα. Στις πρώτες θέσεις μεταξύ των αγροτικών προϊόντων της Περιφέρειας στις διεθνείς αγορές κατέχουν το ελαιόλαδο και η επιτραπέζια ελιά Καλαμών.

Η ασθένεια της ανθράκωσης, με την ένταση που εκδηλώθηκε τα τελευταία χρόνια αιφνιδίασε όλους τους εμπλεκόμενους με την ελαιοκαλλιέργεια, προκάλεσε δραματική μείωση της παραγόμενης ποσότητας αλλά και ποιότητας του ελαιολάδου και σημαντικό πλήγμα στο εισόδημα των ελαιοπαραγωγών. Σε περίπτωση που η ασθένεια εκδηλωθεί με παρόμοιο τρόπο τις επόμενες ελαιοκομικές περιόδους, πιθανότατα θα πυροδοτήσει σημαντικές κοινωνικοοικονομικές αλλαγές στον κλάδο της ελαιοκαλλιέργειας στην περιοχή.

Η διαχείριση του προβλήματος μπορεί να γίνει μετά από μελέτη των τοπικών συνθηκών, την προσαρμογή νέων τεχνολογιών και τη συνεργασία μεταξύ ερευνητικών κέντρων, δημοσίων υπηρεσιών, ιδιωτικών φορέων και ελαιοπαραγωγών. Η προτεινόμενη Πράξη εναρμονίζεται ευθέως με τους στόχους του RIS3 2014-2020 διασφαλίζοντας την παραγωγικότητα της ελαιοκαλλιέργειας και την ποιότητα του ελαιολάδου αφού στοχεύει στην αντιμετώπιση μιας ασθένειας που μειώνει την παραγωγή και υποβαθμίζει την ποιότητα και συμβάλει στην προστασία του περιβάλλοντος και στην ασφάλεια των καταναλωτών αφού στοχεύει στη μείωση της χρήσης των γεωργικών φαρμάκων. Ταυτόχρονα θέτει σε κίνηση μηχανισμούς συνεργασίας μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων προάγοντας την κοινωνική συνοχή.